Een Sint-Martinusstraat en een Sint-Maartenplein

 

Martinus van Tours (ca. 316 -397) is een van de grootste heiligen van het westerse christendom. Hij wordt vereerd als toonbeeld van naastenliefde en goed herderschap. Aan zijn gedachtenis op 11 november zijn al eeuwenlang volkstradities verbonden. Ook in Vlaanderen wordt nog steeds Sint-Maarten gevierd, waarbij kinderen met lampionnen langs de deuren gaan om te zingen.

 

Wie was deze Franse heilige? Martinus werd omstreeks 316 geboren uit Romeinse ouders in Pannonië (Hongarije). Als jonge Romeins legionair bekeerde hij zich tot het christendom en ontving uiteindelijk het doopsel. Later stichtte hij een klooster nabij Poitiers, waar hij onder leiding van de heilige Hilarius als monnik leefde. Na zijn priesterwijding werd hij in 372 tot bisschop van Tours gekozen.

 

Bisschop
Martinus had als bisschop een grote voorliefde voor de armen. Martinus stichtte nog andere kloosters en onderrichtte de geestelijkheid van zijn bisdom. Nadat hij in de parochie van Candes de vrede onder ruziënde geestelijken had hersteld, stierf hij onderweg naar huis op 8 november 397. Hij werd begraven op 11 november. Zijn graf ligt in de kathedraal van Tours. Hij was de eerste niet-martelaar die als heilige werd vereerd.

 

Mantel
Zijn tijdgenoot Sulpicius Severus schreef een levensbeschrijving van Martinus (Vita Sancti Martini). Daarin vertelt de hagiograaf hoe de heilige als Romeinse cavalerist voor de poorten van Amiens een bedelaar tegenkwam, die rilde van de kou. Uit medelijden trok Martinus zijn zwaard uit de schede, sneed zijn rode mantel in tweeën en schonk de helft aan de bedelaar. Volgens een legende was deze bedelaar een verschijning van Christus.
Martinus' halve mantel (in het Latijn cappa, verkleinwoord cappella) werd een reliek, die op een speciale plaats in het drukbezochte pelgrimsoord Tours werd bewaard. 'Kapel', afgeleid van cappella werd sindsdien het woord voor 'devotieplaats' of 'bedehuisje'. Karel de Grote bracht de reliek naar zijn residentie in Aken en die stad wordt daardoor ook in het Frans Aix-la-Chapelle genoemd. Een ander Latijns woord voor mantel is pallium. Daarvan is het Nederlands woord 'palliatief' afgeleid. In de palliatieve zorg wordt een stervende liefderijk verzorgd.

 

Sint Maarten
Op 11 november, de dag van Martinus' begrafenis, viert de Kerk zijn gedachtenis. Aan deze dag, in sommige streken Sint-Maarten geheten, zijn talrijke volksgebruiken verbonden waarbij de kinderen met lampionnen met licht en vuur door de straten trokken. Dit zou ontleend zijn aan de Germanen, die op deze manier de boze geesten verjoegen en de in kracht afnemende zon ondersteunden. Sinds de twintigste eeuw gaan kinderen met Sint-Maarten langs de deuren en vragen dan in ruil voor een liedje lekkernijen. Aanvankelijk zou dit vooral een bezigheid van de armen geweest zijn. Oorspronkelijk zou de tocht naar een groot vuur leiden, het zogenoemde Maartenvuur. Dit gebruik kan, zoals vaker het geval is met christelijke feesten, worden herleid op een Germaans ritueel. Met dit zogenoemde 'noodvuur' zou men in vroeger tijden de vruchtbaarheid van veld en vee bevorderen. In Limburg zijn deze vuren op sommige plaatsen nog steeds gangbaar ware het niet dat dergelijke houtvuren om milieuredenen steeds minder aangestoken worden.

In onze streken zijn er vele dorpen en streken waar Sint Maarten wordt gevierd die dezelfde gebruiken en gewoonten hebben als die gemeenten waar Sinterklaas wordt herdacht. Heel de outfit van de beide sinten lijkt wonderwel op elkaar. Ook heel wat van de gebruiken en gewoonten die we bij Sint Maarten aantreffen vinden we ook terug bij Sinterklaas. Een middeleeuws Sint-Maartenslied luidde als volgt:

 

Stoockt vier, maeckt vier:
Sinte Marten komt hier
Met syne bloote armen
Hij soude hem gheerne warmen?

 

Sint-Maarten is de patroon van de soldaten, de cavaleristen, de ruiters en de ridders; van de hoef- en wapensmeden; van de wevers, ververs, kleermakers, ceintuurvlechters, handschoenenfabrikanten, hoedenmakers, borstelbinders en kuipers; van herders, molenaars, wijnbouwers, waarden en kasteleins en van hoteliers; van stadsomroepers; van de reizigers, de armen en bedelaars; van de gevangenen; van de geheelonthouders; van de huisdieren, paarden, ganzen. Hij wordt aangeroepen tegen oogaandoeningen, slangenbeten en de huidziekte roos. Ook wordt zijn voorspraak gevraagd voor het groeien van een goede oogst.

 

'Als het blad niet valt voor Sint Martijn,
zo zal 't een strenge winter zijn.' (Weerspreuk Sint-Maarten)

 

Sint-Maarten in Sint-Truiden

In 1706 werd Sint-Maarten de patroon van de parochiekerk in de Stapelstraat. Daarvoor heette de kerk de Heilig-Grafkerk en het waren de abten van Sint-Truiden die er de pastoors benoemden tot het einde van de 18^de eeuw.Het plein aan deze kerk kreeg dan ook de passende naam Sint-Maartensplein (Sinte-Matte).

De Sint-Martinuskerk van Velm werd in 1783 gebouwd en in 2006 geklasseerd. Maar al lang daarvoor stond er al een kerk, te zien op de Ferrariskaart. Een nog sterker bewijs zijn de grafstenen uit de 17^de eeuw die nog steeds op het kerkhof staan. Ook meubilair, beelden en schilderijen zijn ouder en lijken gerecupereerd uit een vorig kerkgebouw. De hoofdstraat van het dorp, die voor de kerk ligt, kreeg daarom de naam Sint-Martinusstraat