Confortabel fietsen over een weg van 2000 jaar oud. 

Als we het over Romeinse aanwezigheid in Sint-Truiden moeten hebben, dan is Brustem ‘the place to be’. Niet dat we daar een overvloed aan Romeinse overblijfselen vinden, maar toch eentje van formaat: een Tumulus van 7 meter hoog, de enige Truiense tumulus trouwens! 

Toen de Romeinen hier de plak zwaaiden vanaf de eerste eeuw voor Christus, dachten ze eerst aan een wegeninfrastructuur om leger en handel te faciliteren: ze maakten een netwerk van heirbanen en daarvoor moesten ze zich niks aantrekken van gewestplannen of moeilijke buurtbewoners. Ze trokken rechte strepen door het landschap, en dat is nog steeds de kortste weg tussen twee punten. De heirbaan Tienen-Tongeren liep door Sint-Truiden: ze kwam in Velm onze stad binnen en ging er in Helshoven buiten. En overal heet deze rechte weg de “Romeinseweg”. Het is trouwens het best bewaarde tracé van Romeinse wegen dat er in ons land bestaat.  

Op plekken waar het mogelijk was, begonnen de Romeinen met landbouw, en zeker in het vruchtbare Haspengouw. Langs de heirbanen ontstonden dan ook grootschalige landbouwbedrijven, villa’s. De landeigenaars werden, na hun dood begraven onder gallo-romeinse grafheuvels, tumuli. Rond Tongeren en Tienen en in de omgeving van Montenaken, vind je er veel, in Haspengouw eerder weinig. 

Een tumulus is dus een Romeinse grafheuvel waar de overledene werd bijgezet via een schacht vanop de top. Vaak werden grafgiften meegegeven en het zijn de enige bewaarde monumentale uitingen van het Romeinse grafritueel in Vlaanderen: het was het graf van een persoon die behoorde tot de invloedrijke sociale klasse. 

 

De opgravingen kwamen veel te laat en waren amateuristisch

De meeste tumuli dateren van rond de jaren 80 na Christus. In die van Brustem werden in 1845 opgravingen verricht door hoofdingenieur van bruggen en wegen, Guioth, maar die kon alleen maar vaststellen dat de tumulus reeds geplunderd was op enkele dakpannen, wat glas en metaalfragmenten na. “Niets dat kon bewaard worden”, schreef hij in zijn verslag. Hij zou vandaag wel heel wat tegenwind krijgen van archeologen en historici. Guioth meldde in zijn verslag wel dat er in 1776 een urne zou opgegraven zijn en dat die in het bezit was van de heer Van Brienen uit Sint-Truiden (dat hij zich nu bekend maakt!). 

Tijdens de Tweede Wereldoorlog raakte de tumulus van Brustem zwaar beschadigd: het dorp was een geliefkoosd doelwit voor bombardementen wegens het vliegveld. 

Je zou dan kunnen denken: hier moet dan ook een villa gestaan hebben, maar daar is weinig onderzoek op gebeurd. Men vond wel aan de tumulus van Brustem, aan weerszijden van de Romeinseweg, funderingssporen van muren evenals pannen en scherven van aardewerk van “terra sigillata”, het luxe-aardewerk uit die tijd. Kamiel Stevaux vond nog aan de Brandhoutstraat een sterk afgesleten koperen munt, een sestertius van keizer Marcus Aurelius (161-180n.Chr.), maar dat is ver van de Tom. 

 

Landbouw en fietsen

Dat er vandaag in Haspengouw zo weinig Tumuli staan zou wel eens met de vruchtbare grond te maken hebben: de middeleeuwse boer snakte naar vruchtbare grond, en een heuvel zoals een Tumulus was eigenlijk maar verloren grond en ambetant om te bewerken. Dus werd die genivelleerd. Maar niet die van Brustem. 

Maar wat vandaag deze “Tom”, zoals ze in Brustem zeggen (vandaar ook de Tomstraat), zo mooi maakt, is dat je anno 2020 in, het hartje van de fruitstreek op de oudste straat van België kan gaan fietsen, een onderdeel van de heirbaan Boulogne-sur-Mer naar Keulen en 2.000 jaar oud. Het berijdbare stukje tussen Tienen en Tongeren is trouwens de best bewaarde Romeinse weg in België, en voor zijn leeftijd in prima staat. Hier fiets je op de geschiedenis en met wat verbeelding zie je er de troepen van Caesar naar Tongeren trekken om er de Eburonen af te maken en de overlevenden als slaven te verkopen na de opstand van Ambiorix. 

 

Wanbeleid

In 1992 bracht het toenmalig Provinciale Gallo-Romeins Museum de site van de tumulus volledig in orde. Er werden beheerwerken uitgevoerd, infoborden en een picknickbank geplaatst. Met de stad Sint-Truiden werd een convenant voor onderhoud afgesloten. Vandaag blijft daar niets meer van over. Terwijl in 2019 de tumulus, hoewel erg verwaarloosd, nog toegankelijk was, is de toegang op dit ogenblik volledig gebarricadeerd met hout. Erfgoedzorg in Vlaanderen, zelfs van eeuwenoude grafmonumenten, het is vaak een erg pijnlijk verhaal.